679- پروژه و تحقیق آماده: بررسی تاریخچه و جایگاه مشورت در ادوار و اقشار مختلف - 104 صفحه فایل ورد - word

مشورت در قرآن

قرآن به عنوان بزرگترین کتاب زندگی بشر، از این اصل مهم اجتماعی بی تفاوت نگذشته و اشارات و توصیه های چندی، پیرامون این مسأله آورده است. این مشورت، عموماً به چند صورت است:

1-مشورت ولی با مردم

2-مشورت مردم با یکدیگر

3-مشورت افراد خانواده با یکدیگر

1- مشورت ولی با مردم

حکومت در قرآن به شیوه مستبدانه توصیه نمی شود، بلکه بهتر می داند که سران حکومت در تصمیم گیری های خود به آراء و نظرات دیگران نیز مراجعه کنید. حاکمان و و والیانی که قرآن به مشورت آنان اشاره شده به قرار ذیل می باشد:

الف) مشورت پیامبر با یاران

«.... فَاعْفُ عَنْهُم وَاسْتَغْفِرلَهُم وَشاوِرهُم فِی الاَمرِ فَاِذا عَزَمتَ فَتَوَکَّلْ عَلَی اللهِ.» 1

()

این آیه در خطاب به پیامبر، بعد از جنگ احد نازل شد. در این جنگ مردم، به خاطر کشته شدن عزیزانشان ناراحت بوده و به پیامبر اعتراض می کردند. بنابراین خدا از پیامبر می خواهد مردم را به خاطر این اعتراض ببخشد و در کارها با آنان مشورت کند و مفسرین از این آیه نکات ذیل را استنباط کرده اند:

1-نظام اسلامی نظام مردمی و دور از استبداد است.

2-مشورت در اسلام ارزش و اهمیتی بس والا دارد.

3-پیامبر پذیرای نقش مردم در تصمیم گیری های اجتماعی است.

4-تصمیم گیری نهایی پس از مشورت بر عهده ی رهبری است.

5-خداوند است که حتی پس از مشورت و تصمیم گیری نهایی نقش تعیین کننده ای دارد.

حال این سؤال مطرح می شود که چرا خدا پیامبر را امر به مشورت نمود پیامبری که با مبدأ وحی در ارتباط است و علاوه بر آن دارای هوش و درایت فوق العاده ای است. مفسرین دلایل گوناگونی در جواب ذکر کرده اند که به شرح ذیل می باشد:

الف) یک عده بر این عقیده اند که این توصیه به مشورت اختصاص به زمانی دارد که وحی نازل نشده باشد. 2 عده ای هم بر این عقیده اند که این توصیه به مشورت در خصوص احکام و قوانین الهی نیست، بلکه فقط در نحوه اجرای آن می باشد. 3 یک عده هم هدف پیامبر را از مشورت و پی گیری اهداف تربیتی و اجتماعی عنوان کرده اند که به شرح ذیل می باشد:

1-خدا و پیامبرش از مشورت مستغنی اند. ولی پیامبر مشورت می کند بر آن که عمل او به صورت سنتی حسنه در بین مردم باقی بماند. 4

2-به یاران خود شخصیت می بخشد و آنها را از لحاظ اجتماعی پرورش م دهد. 5

3-با مشورت و نظرخواهی و نیات درونی منافقین آشکار می شود. 6

4-از افراد برجسته و ممتاز دلجویی می شود. 7

5-این مشورت موجب تشویق و انبساط خاطر کسانی است که طرف شور پیامبر قرار گرفتند. 8

2- مشورت ملکه سبا با یاران

دومین حکمرانی که قرآن به مشورت او با دیگران اشاره می کند ملکه سبا است.

«قالَت یا اَیُّها الْمَلوءُ اَفتُونی فی اَمری ما کُنتُ قاطِعاً امْراً حَتّی تَشْهَدون»  9

(ای اشراف و صاحب نظران! رأی خود را در این کار، برای من ابراز دارید که هیچ کار مهمی را من بدون شما انجام نداده ام).

حضرت سلیمان از بلقیس ملکه سبا دعوت می کند، تا از شرک پرستی دست برداشت و به خدا ایمان آورد؛ ملکه سبا قبل از پاسخ این دعوت از کارگزاران حکومت خود می خواهد، نظر خود را در این مورد بیان کنند. در این آیه، واژه شور و مشورت نیامده است ولی از عبارت افتونی به معنای فتوا دهید، می توان برداشت رایزنی و مشورت نمود. «افتونی از ماده فتواست و در اصل به معنای حکم کردن دقیق و صحیح در مسایل پیچیده است ملکه سبا با این تعبیر هم پیچیدگی مسأله را به آنها گوشزد کرد هم آن ها را به این نکته توجه داد که در اظهار نظر دقت به خرج دهند» 10

مفسرین پیرامون این آیه نکاتی مطرح کرده اند که دیان جا به ذکر مواردی از آن می پردازیم:

1- از عبارت «قالت یا ایها الملوء» استنباط می شود که «مشاوران دربار بلقیس عناصری برجسته صاحب مقام بودند.»

2- ملکه سبا می خواست با این نظرخواهی موقعیت خود را میان آنها تثبیت کرد، و نظر آنها را به سوی خویش جلب نماید در ضمن میزان هماهنگی شان رابا تصمیمات خود مورد مطالعه و بررسی قرار دهد.

1-مشورت فرعون با یاران

زمانی که فرعون درمانده و ناتوان از مبارزه با موسی می شود، کارگزاران خود را دعوت کرده و از آنها برای مبارزه با او، چاره می طلبد.

«... یُریدُ أن یُخْرجَکُم مِن أرْضِکُم فماذا تأمُرون» 1

در این آیه هر چند، اشاره مستقیم به شور و مشورت نشده است، ولی از عبارت «فماذا تأمـرون» می توان مفهوم مشورت را برداشت نمود، چرا که «أمـر» (مصـدر تأمـرون) به مـعنای فرمان دادن است، مقصود «فماذا تأمرون» از آن در این جا فرمان مشورتی است. بنابراین «به فرمان می دهید» یعنی؛ رأینان چیست؟ 1

مشورت مردم با یکدیگر

خدا نظام اجتماعی مسلمانان را، متکی بر اصل شور و مشورت قرار داده لذا در سوره ی شورا، آیه 42 از مردم می خواهد که در کارها با یکدیگر به مشورت بپردازند. 2

«... و أقاموا الصلاة و أمرهم شوری بینهم و مما رزقناهم نیفقون»

مفسرین از این آیه استنباط کرده اند که:

1-مشورت در مسائل زندگی و اهتمام به آن از ویژگی های اهل ایمان است.

2-غیر مؤمنان نباید در امر مشورت مورد اتکا و اعتماد مسلمانان قرار گیرند.

3-مؤمنان باید در کنار پرداختن به مسائل عبادی به امور سیاسی، اقتصادی و اجتماعی نیز بپردازند.

مشورت در خانواده

خدا مشورت را محدود به مسائل اجتماعی و سیاسی نفرموده بلکه در امور خانواده نیز زن و مرد را مکلف به مشورت به خصوص در امور تربیتی فرزندان نموده است. در آیه 233 سوره بقره از والدین خواست که در مورد نحوه تغذیه طفل با یکدیگر به مشورت بپردازند.

«فأن اراد فصالاً عن تراض منهما و تشاور فلا جناح علیهما» 1

(اگر آنها با رضایت یکدیگر و مشورت بخواهند کودک را از شیر بازگیرند گناهی بر آنان نیست.)

ابراهیم نیز در قرآن هنگام ذبح فرزند با او به مشورت می پردازد:

«انی اذلجک فانظر ماذا تری» 3 مفسرین نظر دادند که از لحن جمله «فانظر ماذا تری» (بنگر تا رأی تو چیست).

نوعی مشورت و نظرخواهی استنباط می شود و البته فلسفه این کار استفاده ابراهیم از نظرات اسماعیل نبود بلکه یا برای آزمایش فرزند بود یا به منظور زمینه سازی بر آزمایش فرزند بود دیگر این که برای ابراهیم تردیدی وجود نداشت که ذبح فرزندش یک مأموریت الهی و عملی خداپسندانه است، ولی در عین حال این مسئله را با فرزندش درمیان گذاشت تا شـاید به صورتی سنتی حسنه درمیان مردم باقی بماند. 1

از این آیه لزوم مشورت و نظرخواهی با نوجوانان درباره مسائل مربوط به ایشان و نیز شخصیت دادن به آنان و احترام به نظرات آن ها نیز استنباط می شود.